Slike strani
PDF
ePub

lied; куметьство Срезневскій Матер. І 1390): kùmetis ein Arbeitsmann, Instmann, der als Lohn einen Küchengarten zur Benutzung erhält“ KV. I 486, kùmetis „Instmann“ KGr. 169, SN., Šakiaĩ, J. s. v. bernas, bumbilas, kumetis... gavęs nuo pono grintelę, darželį ir dar dirvagalį... bus ramus A. 1884, 180, kummetis ,,Gärtner, der etwas Land bekommt“ R II 158, kummetys ,,Instmann" R II 216, „ein Gärtner, der etwas vom Acker bekommt" RI 70, „ein Gärtner, ein Arbeitsmann auf Ausspeisung" M. I 135 kumetīs Kv.; die ursprüngliche Wortform ist kùmetis, wofür auch das Verb kumetauja SN. „,tarnauja kumešiu“ spricht; denn bei einer Grundform kumetys müßte das Verb *kumetáuja lauten.

[ocr errors]

=

3. Dumytrai, ein Weiler im Kreise Telšiai (Pfarrei Gadūnaras) aus dem Taufnamen Dumytras Дъмитръ (Синод. сп. Новгородской 1-ой лѣтописи. Изслѣдованія по русскому языку. Bd. II (Pburg. 1900), Heft 2, S. 224, 243), vgl. Дúмитрии (ŠACHMATOV Курсъ исторіи русскаго языка II 112), Дъмъка XI. Jahrh. (N. KARINSKIJ Хрестоматія по древнецерковнославянскому и русскому языку I 155); 4. ùnguras „węgrzyn" altruss. *ugöring, Plur. *ugore „угрèнú“; 5. bulvõnas „болванú, идоль, роsąg" J, Jūž., Salos = бълванъ Срезневскій Мат. І 197, BERNEKER Slav. etym. Wrb. I 41 (das slavische Wort soll östliches Lehnwort sein); 6. tùlkas „Übersetzer" = тълкъ Срезневскiй Mат. III 1046: tùlkas „Dolmetscher" KV. I 302; tulkas Genesis XLIII 23 „Dolmetscher" R II 102, Wiska ikscholei primokiti este, tatai wis iumus radosi isch Latinischko, lenkischko alba wokischko lieszuvio, per tulkus 1591. Br. P. II 76 (= A. 1885, 401), tùlkininkas,,Dolmetscher" KV. I 302, tulkoju, pėrsakau į kittą lėżùwį „dolmetschen" R II 102, d. h. tùlkuoju; kas túri dówaną tułkawimó (Druckfehler für túlkawimo) râszto, te tûłkawiu 1599, D. Po. 385, 53.

7. tulkočius Bd. (N. 109),,grūstuvas, piestas, Mörserkeule" -тълкачь, толкачъ, пестъ“. Da im Weißrussischen sowohl тълкачь als auch тьлмачь (poln. tlumacz) „die Bedeutung, Übersetzer' haben, тьлкачь aber außerdem noch,Mörserkeule' bedeutet, so konnte auch sein Seitenstück Tьлмачь diese zweite Bedeutung erhalten. Diese Bedeutung ist geblieben im litau

1

ischen Lehnworte tulmõčius „misinginis piestas, Mörserkeule von Messing" R II 259.

=

8. kurtas, Plur. kùrtai = xúрть, woraus heute xoрть, poln. хъртъ, хортъ, chart BERNEKER Sl. et. Wrb. I 412; 9. turgus - търгъ .торг" SREZNEVSKIJ Marep. III 1054, poln. targ.

=

=

20. Dem altweißrussischen Laute ь entspricht im Litauischen kurzes i, das folgende Lehnwörter aufweisen: 1. ãsilas = осьлÚ "осёлъ" SBEZNEVSKIJ Матер. 11 753, PREOBRAŽENSKIJ Этим. слов. рус. яз. I 661 aus got. asilus (< lat. asellus || asinus); 2. kātilas, lett. katlis, -la < *kat(i)las (vgl. lett. kùngs lit. kunigas, àuns || ăvinas, àuza || avižà) - котьль,котёлъ“ SREZNEVSKIJ Матер. І 1304 (съ котьлъмь 1076 г. Сборн.), BERNEKER Sl. et. Wrb. I 591, PREOBRAŽENSKIJ ƏT. Cл. I 369 < got. katilus, das seinerseits auch Lehnwort ist (lat. catillus || catinus); 3. kāzilas, Plur. kazilaï Dus. "козлы, лежащее бревно на стойкахъ“ — козьлъ SREZNEVSKIJ Maт. I 1248, BERNEKER Sl. et. Wrb. I 595, PREOBRAŽENSKIJ Əт. Cл. I 329: kāzilas ,,krokiew" J. s. v. (Vaiks ir typsa kazilus pakėlęs), kazilìnė „uczta przy stawieniu krokwi“ 1. c., kazilúoti „stawić krokwi“ 1. c.; kazylas „krokiew" P, kazylay „krokwie“ L., kazilał „krokwie“ || kàzils Mos., Slnt., diel. Kazīlû DM. 57, iszwede sienas, kazilus pakiele ir lotus prikaia VVK 52; 4. klijaĩ SN. = кльи (> klijus Dus.) < klьjь; klejaž später übernommen, als die Weißrussen das Wort klejo schon als klej zu sprechen angefangen hatten: klejai „Leim“ KGr. 54, KV. I 89 s. v. anziehen; II 23 s. v. Leim, kleie „bitumen“ DŽ. 6, ysztepy ji klejeys (STANEWICZES Hist. szwenta 6); 5. kristyti, -tiju Dauk. крьстити „крестить“. Die Wörter krikštas „(Grab)kreuz" (vgl.: krikštā-suolě „красной уголъ = подъ крестомъ“); крешенie und krikštiju sind unter deutschem Einfluß aus den Formen *kri(k)stas und *kri(k)stiju umgebildet worden: das deutsche Wort christen.,,krikštyti, taufen“ (christne .,Taufe") mußte in der litauischen Sprache zu *krištau > *krikštau werden, denn die Deutschen unseres Landes sprachen st als st aus; Wurst „dešra“, d. h. vurst wurde bei den Žemaiten (Pfarrei Viekšniai) zu urkštas : urksztas v. wiedaras Kos. L. 32b.; apāstalas (Daukša schreibt häufig so) wurde unter Einfluß des verloren gegangenen apuštulas (lett. apustulis), das von d. Apostel, d. h. apoštel

=

=

=

stammte, zu apaštalas umgebildet. Daß die Litauer nicht nur durch die Russen, sondern auch durch die Deutschen mit der christlichen Terminologie bekannt wurden, habe ich in den Извѣстія отд. русск. яз. XVII 1, 3 nachgewiesen; vgl. als weitere Spur der Deutschen in Samogitien das Wort štuõlas „lenk. stula“ (štõuls Slnt.): kunegaj apsimauste kamžomis ir raudonas sztulas ant sawa sprandu antswarste VV. II 164; 6. kùbilas = къбьлъ; 7. pipiras > пьпьръ„перецъ“ SREZNEVSKIJ Матер. II 1760, PREOBRAŽENSKIJ ƏT. сл. II 44, welches im weißruss. Dialekte nach Verhärtung des r-Lautes aus пьпьрь erklärt werden muß; aus dem Deutschen (ahd. pfeffar, altengl. pipor, isl. piparr „Pfeffer", lat. piper, griech. лéxɛqi) hätten wir nicht pipìras sondern *piparas erhalten, wie auch die Letten das Wort aussprechen (pipars; ostlett. pypyrs, pypyry „pieprz“ Kurm. 137 ist weißrussischer und nicht deutscher Herkunft); 8. Povilas (nicht *Povilas, wie ich irrtümlicherweise Изв. XVII 1, 3 geschrieben habe) Павьлъ; 9. ridikas „редька" рьдькъ nebeu neben рьдька oder рьдькы „гaphanus sativus“ PREOBRAŽENSKIJ Əт. сл. II 196 < germ. *rędika-, rędikō „Rettich“ < lat. radīcem (Nom. rādīx); das geschlossene deutsche wurde im Russischen zu 6 wie auch im Worte Бърнъ (Изслѣдованія по русскому языку Вd. II, Heft 2 Pburg 1900 S. 263, 266) == deutsch Bern; Das osthochlit. rudìkas „редька“ (Dus., Bir., Kos. L. 51a) und lett. rutkis (Gen. rutka), verkürzt aus älterm *rudikas, beweist, daß die Weißrussen wegen Verhärtung des Lautes r das Wort рьдькь mit м, alsо рыдькь, aussprachen. 10. stiklas = стькло SBEZNEVSKIJ Матер. III 528, Изслѣд. по рус. яз. II 2, 63, PREOBRAŽENSKIJ Əт. сл. II 380; 11. šilkas, Plur. šilkał „шeлкú“ = шылкь, woher auch altisl. silke, altengl. seolc (jetzt silk); die Russen werden Sache und Wort aus dem Osten (chinesisch ssy, sse, koreisch sir, mongolisch sirkek, mandschurisch sirghé „Seide“) erhalten haben, s. O. SCHRADER RL.1 757; 12. bìrkavas „zehn Pud" - бърковъ, vgl. бьрковьскъ „берковецъ“ Изслѣд. по рус. яз. II 2, 86, SREZNEVSKIJ MAT. I 71, BERNEKER Sl. et. Wrb. I 50, PREOBRAŽENSKIJ Əт. Cл. I 24. 13. niederlit. cirkva „Kirche" Kv., Riet. weißrusя. пьрква < пьркыва, ein Beweis dafür, daß in offener Silbe geschwunden ist, bevor in geschlossener Silber und

=

66

[ocr errors]

=

zu o resp. e wurden; ostlit. cerkvė Dus. ist jünger als niederlit. cirkva; църкъва ist Neubildung vom Nom. цыркы, Gen. църкъве BEENEKER Sl. et. Wrb. I 132; 14. smirdas „смердъ, плутъ, лукавый человькь“, lett. smirds ,,Bauer, Untertan" POB. LXVII 245, ENDZELIN Сл.-балт. эт. 196 — смьрдъ „крестьянинъ, мужикъ; подданной; какъ бранное выраженіе" SREZNEVSKIJ Мат. III 448 (смърдъ поидеть въ свои погостъ 1305 г. Изслѣд. по рус. яз. [255), PREOBRAŽENSKIJ Əт. Cл. II 334 = poln. smard „крестьянинь, мужик“ ВвÜCKNER Dzieje języka polskiego 40: Rex... kynstud (= lit. kęstutis)... stetit... cum suis bajoribus et smyrdens prope Nergiam (= Fluß Neris) 1362. Scr. r. Pr. II 533 = „su bajorais (cuiusdam bayoris vocabulo WAYDEL 1. c. 576, kynstut cum suis bayoribus et paganis 1. c. 603) ir smirdais": Szidai, noredami ka wissu pikcziausiu smirdu alba latru wadinti, bilodawa, Tatai tas ira Samaritanas 1591 Br. P. I 323, isch ranku schitu netikusiu smirdu isspruda 1. c. I 327, kaip wiriausis smirdu pakariams ira 1. c. I 423: O kokia tatai jra smirdista bei drąssumas Sacramentus ... atmainjti (Apie popieszischkaie Mische D. Aegidius Hunnius Karaliauczinie 1600, p. 29a): smirdas „ein Unflath, lüderlicher Mensch" RI 136, „Schalk“ R II 302.

i

21. Im Lettischen ergeben die altweißruss. und die Laute u und i, was aus folgenden Wörtern ersichtlich ist:

A. lett. u: 1. dukurs,,Iltis" in den Dialekten aus *dukars = дьãорь „оpëкь" SREZNEVSKIJ Mar. I 762, poln. tchórz BERNEKER Slav. et. Wrb. I 242, 2. lett.-kur. istuba „troba, pirkia“

jostoba, woher истъба (heute изба), vgl. в теплѣ истъбѣ (Изслѣд. по рус. яз. П 2, 237), BERNEKER Slav. et. Wrb. I 436, PREOBRAŽENSKIJ От. cл. I 265; 3. kublis, Gen. kubla BW. 19612 var., 34661 var. (Nom. S.), 19624 var., l. c. 1, 8631 (I 859, Gen. S.) < kub(i)la = ostlett. kubyls (kubyła molas „watory" Kurm. 233), woher (mit Übergang von y zu u) kubuls „Brauküfen, groß hölzern Gefäß“ STENDER Wrb. I 120, BW. 19612, 34661, Gen. kubula BW. 19475, 34421, Lok. kubulā BW. 765; 765, 2 (I 853), R. Kr. XVII 106 = кúбьль; 4. bulvāns,,ausgestopfter Lockvogel, um Wild herbeizuziehen" бьлвань; 5. tulks „Übersetzer" тълкъ; 6. tulpîties sich häufen" тьлпитися, vgl. тьлпа in einem Dokument des Jahres 1097 SREZNEVSKIJ Mar. III 1046; 7. kurts

=

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

‚Windhund“ = xúрть; 8. ostlett. pulna „полнO! ganȧ! genug!" BW. 35624 пьлно || lit. pilna neutr.

=

[ocr errors]

B. > lett. i: 1. ostlett. krysts „krzyż“ Kurm. 61, krysteju „chrzczę“ 1. c. 15, krystabas „chrzciny" 1. c. krista māte „krikšto motyna, Patin" BW. 1312, 2; 1618; alle andern Letten sagen krusts, krustît, wo u auf eine weißruss. Form крьсть, крьÚстити hinweist mit & für wegen Verhärtung des r; nach Verhärtung des mußte auch zu ro werden (vgl. lett. rutkis = ostlit. rudikas < weißruss. рьдькь < älterem рьдькь); niederlit. (Alsėdžiai) krūstas „spowiedź „Beicht“ J. s. v. (Ant krusta ąns ejt vingiu metens kad nieks ne matitu. Ana vingiu metena nueja ant krusta in bažníčią J.), krùstyties „spowiadaó się, beichten“ J. s. v. (Ans besikrustija bažničio, besimeldžia), (Kvėdarnai) krùstiju „grasau, drohe“ und (Salantai) krùstiju, -tyti „smarkiai, papurtindamas už pečio įsakau" sind aus dem Lett. entlehnt. 2. ostlett. pypyrs, pypyry „pieprz" Kurm. 137, dalikt pypyru „spieprzyć" 1. c. 123 пыпьрь || -ь; wеstlett. pipars „Pfeffer" ist deutscher Herkunft. 3. Pāvils = Пlавыль. 4. Pliskava „Pleskаu, ПсковÚ“ BW. 19281 = Пльсковъ in einem Brief vom J. 1304 (Изслѣд. по рус. яз. II 2, 61, 65), PREOBRAŽENSKIJ 9т. сл. II 146. 5. ostlett. styklys „szkło" Kurm. 196, stikla luôgi BW. 31090, stikla durvis 29642; 30784, 3 = стькло; 6. timnica „темница" тьм(ь)нипа SREZNEVSKIJ MAT. III 1083; 7. zizlis, Gen. zizia „lazda, Stock", zizli „tekinio stipinai" = pleskauisch *зьзль anstatt жьзль ,,жезль, Stab, Stock" (SREZNEVSKIJ MаT. I 886, PREOBRAŽENSKIJ т. Cл. I 224); 8. ostlett. zystie „blaszka, bractea" Kurm. 8, zystiniks blacharz" 1. c. < älterem zists, Gen. zistis = жьсть, жесть, „Blech“, 9. šilks шьлкь „šilkаĩ, Seide": šilkiem šūta tautu meita BW. 14806 (Lielvārde) „šilkais siūta tautos mergina“, šilkiem kreklus šūdināju BW. 14100 var. (Lielvārde) „šilkais marškinius siūdinau"; 10. birkavs 10 Pud" = бърковъ „берковепь"; 11. smirds „Leibeigener" = смьрдъ.

66.

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

=

22. Im Finnischen ergeben die russischen Laute und ebenfalls u und i (J. MIKKOLA Berührungen zwischen den westfinnischen und slavischen Sprachen I 40-42): akkuna,,Fenster" OкÚн0, lusikka „Löffe." льжька, tuska „Kummer" = тьска „тоска“, тъска,тоска“, turku,,Markt" Thрг. hurtta Windhund"

=

[ocr errors]

=

- хъртъ; risti

« PrejšnjaNaprej »